پرسش و پاسخ روشی است که معلم به وسیله‌ی آن ، شاگرد را به تفکر درباره‌ی مفهومی جدید یا بیان مطلبی تشویق می‌کند. در این روش، شاگرد تلاش می‌کند با کوشش‌های ذهنی، از معلوم به مجهول حرکت کند.
در روش پرسش و پاسخ ، معلم در شروع تدریس، مستقیماً به بیان مطالب نمی‌پردازد بلکه با طرح سؤال‌های برنامه‌ریزی شده ، فعالیت ذهنی شاگردان را در مسیر مطالعه و مفاهیم جدید قرار داده ، آن را هدایت می‌کند تا خودشان به کشف مفاهیم جدید توفیق یابند. (شعبانی ، 1379 ، ص 264)
روش پرسش و پاسخ به نوعی به حل مسأله نیز معروف است، زیرا با ارائه‌ی مسأله‌ای شروع می‌شود که دانش‌آموزان باید از طریق مشاهده‌ی عملی یا تفکّر خلاق آن را حل کنند. (انصاری راد ، 1380 ، ص112)
پرسش و پاسخ را می‌توانیم در تمام روش‌های تدریس به کار ببریم. همچنین در این روش، تمام مهارت‌های یادگیری یا ذهنی به نحوی به کار گرفته می‌شود.
موارد کاربرد
این روش برای ارائه مطلب یا درس جدید، مرور مطلبی که قبلاً آموخته شده و یا ارزشیابی از میزان درکی که شاگردان از مفهوم درس دارند و همچنین برای پرورش قدرت تفکر و استدلال دانش‌آموزان روش بسیار مؤثری است.
ویژگی سؤالات
سؤالات باید از ساده به مشکل طرح گردند. با توجه به زمینه‌های علمی شاگردان طرح گردند و به گونه‌ای مطرح شوند که توجه آنان را بر انگیزد و ذهن را به حرکت درآورد.
اصول حاکم
روش پرسش و پاسخ بر سه اصل متکی است:
1- وجود سؤال یا مسئله
2- طرح سؤال‌های متوالی برای تداوم فعالیت‌های ذهنی توسط معلم و دانش‌آموزان.
3- هدایت تلاش ذهن برای کشف آگاهانه مسئله ، به طوری که نتیجه‌ی آن به خلاقیت فکری و کسب دانش منجر شود.
نکات قابل ذکر
ü در کلاس‌های پرجمعیت باید ترتیبی اتخاذ کنند که همه‌ی شاگردان در جریان فعالیت‌های آموزشی قرار گیرند.
ü معلم باید به شاگردان فرصت کافی برای تفکر ، تأمل و پاسخ دادن بدهد.
ü اگر دانش‌آموزی پاسخ پرسشی را نمی‌داند باید سؤال برای دانش‌آموزان دیگری مطرح گردد. یعنی سؤال در کلاس گردانده شود تا این که به جواب برسیم.
پرسش‌های پی‌گیر و متوالی
پرسش‌های پی‌گیر، توسط معلم به شکل منظم و پی در پی و بلافاصله پس از نخستین پاسخ شاگرد مطرح می‌شوند. هدف از پرسش‌های پی‌گیر، راهنمایی شاگرد برای رسیدن به پاسخ مورد نظر است. در حقیقت، با اینگونه سؤال‌ها معلم ذهن شاگرد را تحریک می‌کند. استفاده از این روش ، سبب می‌شود که شاگرد به تدریج به سطوح بالاتر یادگیری برسید. (صفوی ، 1373 ، ص 89)
محاسن و محدودیت‌های روش پرسش و پاسخ
الف) محاسن و مزایا
1- برطرف شدن ابهامات دانش آموزان در زمینه‌ی درک مفاهیم.
2- تقویت اعتماد به نفس در شاگردان.
3- ایجاد علاقه و تقویت تفکر خلاق در شاگردان.
4- تقویت استدلال و قدرت اظهار نظر شاگردان.
5- تشویق دانش‌آموزان به شرکت در بحث و فعالیت های آموزشی و در نتیجه یادگیری مؤثر.
6- تکمیل معلومات ناقص دانش‌آموزان و افزایش دامنه‌ی اطلاعات آنها.
7- تقویت مهارت‌های زبانی ، گفتاری و نظم منطقی تفکر در دانش‌آموزان.
8- فراهم آوردن فرصت برای دانش‌آموزان تا درک و دریافت خود را از موضوعات پیچیده اجتماعی به نمایش بگذارند.
9- به معلم اجازه می‌دهد تا سطوح درک و فهم دانش‌آموزان را ارزشیابی کند و در صورت لزوم آن را اصلاح کند.
ب) محدودیت‌ها
1- این روش برای کلاس‌های پر جمعیت مناسب نیست.
2- این روش مستلزم صرف وقت بسیار است.
3- در همه‌ی دروس قابل اجرا نیست.
کلمات کلیدی:
